Kuzey Anadolu Fay Hattının Evrimi

*Kuzey Anadolu Fay hattının evrimi hakkında Chorowicz ve Celal Şengör'ün yazmış oldukları makaleler kaynak olarak kullanılmıştır.

Kuzey Anadolu Fay (KAF) zonu yaklaşık 1200 kilometre uzunluğa sahip olup, KAF sağ yönlü doğrultu atımlı aktif bir fay hattıdır. KAF dünyadaki en geniş aktif doğrultu atımlı faylardan birisidir.Ege’de Saros Körfezi’nden başlayıp doğuda Karlıova’ya kadar uzanmaktadır. Çeşitli makalelere göre de İran’ın doğusuna doğru devam ettiği düşünülmektedir. Bu fay kuşağı doğuda doğu-güney doğuya doğru büküldüğü görülmektedir. Şengör’ün makalesine göre;

Kuzey Anadolu Fay hattı 11-13 milyon yıl önce doğuda şekillenmeye başlamış ve batıya doğru ilerlemiştir. Marmara’ya 200bin yıldan önce ulaşmadığı vurgulanmaktadır.

Makaleye göre ülkemizin kuzeyinde meydana gelen bütün ana depremlerin yüzey kırıklarının genellikle doğu ve batı doğrultusunda ayrıca sağ yanal karakterde olduğuna dikkat çekmektedir.

Öte yandan Şengör fayın atımının doğuda 80-100 km olduğu ancak batıda 30 km ‘ye kadar azalabildiğine dikkat çekmiştir.

Kuzey Anadolu makaslama zonu ve kuzey Anadolu fayının Kuzey Anadolu Kerojeninin elemanları olduğunu ve bu elemanların İç Anadolu'ya doğru yön değiştirmiş olduklarını vurgulamaktadır. KAF'ın ana gövdesinden ayrılan uzun kolları olduğunu belirtmektedir.Bu kollardan en önemlisi ovacık fayıdır.

Kuzey Anadolu makaslama zonunun genişlediği yönü bulmakta Anadolu nehirlerinin akış yönünden de yararlanılmıştır.

Yapılan incelemelerde Fırat’ın kolu olan Elmalı ve Karasu nehirlerinin sağ yanal olarak ötelendiğine dikkat çekmiştir. Yeşil ırmak, Kızılırmak,Sakarya, Susurluk geniş bir zon içinde sağa ötelendiği görülmektedir.Bu nehirlerin Kuzey Anadolu makaslama zonuna girer girmez yataklarını kaybettikleri ve Kuzey Anadolu makaslama zonu ile engellendikleri görülmektedir.Ana fay kolu boyunca dere yatakları saat yönünde bükümlenmektedir.Görülmekte olan bu ötelenmeler ülkemizdeki batıya doğru genişlemekte olan makaslama zonunu tanımlamaktadır. Yeşil ırmak vadisi boyunca doğu batı gidişli bir çok sayıda doğrultu atımlı faylarda bulunmaktadır.

KAF'ı Saros körfezinden Karlıova'ya düzensiz aralıklarla değişen havza türleriyle birbirinden kopuk fay vadisi ile temsil etmektedir.Kuzey Anadolu kerojeninin üzerine düşen bir çok deprem sağ-yanal doğrultu atımlı faylanma göstermektedir.

Fay, doğuda Erzincan civarında 11 Milyon yıl önce oluşmuş ve kuzey Anadolu makaslama zonu batıya doğru sürekli genişlediğini varsayarsak , yılda 11 cm'lik bir oranla batıya doğru göçmüştür.

20.yüzyıl deprem kayıtları Coulomb kırılma modeli ile yorumlanmış ve kırılan fayların batı uçlarında stres yoğunlaşmasına neden olup, büyük depremlerin batıya göçüne yol açtığı belirtmektedir.

Sonuçlar;

1. KAF batıya doğru genişleyen sağ-yanal bir makaslama kuşağı ile eş zamanlı oluşmuş bir yapıdır.

2. KAF mekanizmasının Geç Miyosen’de başladığı halde, KAF Marmara Denizine 200 bin yıldan daha önce ulaşmadığı,

3. 20. Yüzyıl kayıtları ile depremlerin batıya göçüne yol açan kırılan fay parçalarının batı uçlarındaki makaslama gerilimi birikimleri her bir deprem sayesinde, Coulomb yenilme modeli açısından başarılı bir şekilde yorumlanmıştır.

Chorowicz’e göre ;

KAF batıdan doğuya genişlemekte ve kamalar şeklinde oluştuğunu düşünmektedir.

Chorowicz Anadolu’yu Avrasya ve Afrika-Arabistan plakaları ile ilişkilerinden dolayı batıda bulunan kıta plakası olarak tanımlamaktadır.

Bu hareketler sonucunda tektonik kaçmalar meydana gelmiş ve Kuzey Anadolu fayı ile doğu Anadolu faylarını kamalar şeklinde oluştuğunu belirtmektedir.

Batı Anadoludaki genişlemenin sebebini ise Afrika plakasının kuzey doğu yönünde hareketi ve ege havzasının açılması ile tanımlamaktadır.

Anadolu plakasının ,hem kuzey-güney yönlü sıkışması hemde batıya doğru yanal hareketi ile sıkıştırma veya doğrultu atımlı tektonizmalara sahip olduğunu belirtmektedir.

Chorowicz’e göre Anadolu genişliği 50 km den küçük birbirine eğil ve hareket eden bloklardan oluşmaktadır.

Yapmış olduğu incelemeye göre Kuzey Anadolu'nun batısından doğusuna ofiyolitik bir bölge olduğunu belirtmektedir.

KAF'ın yaşına yapılan yorum ise 2.5 milyon yıl öncesi (geç pliyosen ) ya da 5 milyon yıl önce( erken pliyosenden) miyosene kadar uzandığıdır.

Kuzey Anadolu fay hattı üzerindeki fay ve havzaların batıdan doğuya , Tosya,Ladik,Niksar ,Su şehri,Erzincan ve Karlıova havzalarından oluştuğu görüşündedir.

Suluova havzasının eski bir normal faydan oluştuğunu belirtmektedir. KAF’ın ilk aşamada Niksar'ın sadece batısında aktif olduğunu ve daha sonra doğuya doğru göç ettiğini ima etmektedir.

Erzincan Havzası için ise, Ovacık fayına bağlı olduğunu ve Doğu-Batı yönünde iki aşamada gerçekleştiğini belirtmektedir. KAF boyunca bir bükülme ile havzanın açılması daha sonra ovacık fayının oluşumu ve havzanın genişlemesi şeklinde yorumlamaktadır.

Kuzey Anadolu fay hattının Doğu Anadolu fay hattı içinde güney batıya doğru eğrildiğini vurgulamaktadır.

Erzincan havzasının Anadolu plakasının doğu ucu olarak kabul edilsede Doğu Anadolu Fayı(DAF) kesintiye uğrayınca 60 km boyunca doğuya doğru devam edip kıvrılması ile Varto fay bölgesini oluşturmuştur.

                                             

Aktif KAF’ın batıdan doğuya yayılma modelinde ardışık kamalar şeklinde Kargıdan Niksar'a ardından Erzincan'a ve en sonunda Karlıova'ya geldiğini vurgulamaktadır. Aktif Varto Fayı boyunca KAF’ın Karlıova'nın ötesine uzaması ve Doğu Anadolu fayının doğusundaki genişlemesinin, doğuya doğru yayılmanın devam ettiğini göstermektedir.

Türkiye'nin batıya olan hareketini ise McKenzie ‘ye göre Türkiye'nin doğusu ile Kafkasyadaki kalın kabuk kısmı ve Ege-Batı Akdenizdeki düşük kotları arasındaki potansiyel farklılıklardan kaynaklandığını belirtmiştir.

Diğer kanıtlarına göre ise;

-Yaklaşık 5 ile 3 milyon yıl arasında Türkiye ve arap levhasının sınırı ovacık bölgesiydi ve KAF Erzincan'da sona erdi.

-Doğu Anadolu fay hattının yaşını ise yaklaşık 3-2 milyon yıl arasında olduğunu belirtmiştir.

KAF boyunca doğrultu atımlı fayların doğuya doğru azaldığınıda söylemektedir.ANadoludaki volkanik aktivitenin neojenden beri yaygın olarak geliştiğini ve Anadolu da aklali kayaların görüldüğünü belirtmektedir.KAF boyunca da volkanik aktivite meydana gelmiş ve batıdan doğya doğru Kızılcahamam-çerkes-niksar-reşadiye ve Erzincan bölgelerinde miyosenden pliyosene kadar devam ettiğini belirtmektedir.

Sonuçlarına göre;

1. Suluova havzasını sağ yanal doğrultu atımı ile açılan bir havza olduğunu

2. Anadolu bölgesinin genişliği 50 km ‘den az bloklardan oluştuğunu

3. Anadolu'nun genişlemekte olduğunu ve bu hareketin Avrasya-Arap plakaları yerine Helenistik levhasının geri çekilmesi ve kabuk kalınlığından kaynaklanan bir hareket olduğudur.

Kaynaklar: Chorowicz - Celal Şengör